İlkçağ düşünürü Elealı Zenon, felsefe tarihinde paradokslarıyla ünlüdür. Paradoksların bir kısmını aynı zaman da hocası olan ilkçağ filozofu Parmenides’in hareketin aslında olmadığı savının haklı olduğunu ispat etmek için geliştirmiştir.

Paradokslarının temel savı ise; "eğer herhangi bir şey hareket ediyorsa, o vakit bu şey ya olduğu yerde hareket etmek zorundadır, ya da olmadığı yerde hareket etmek zorundadır" diyerek harekete karşı bir sav geliştirir.
Buna göre ikinci durum olanaksızdır. Çünkü hiçbir şeyin olmadığı bir yerde hareket olamayacağı ve hareket ettirilemeyeceği düşünülürse, bir şey bulunduğu yerde olmak zorundadır. Bundan ötürü, şeyler hareketsizdir ve hareket bir yanılsamadır.

Harekete karşı ileri sürülen bu sav Dikotomi (ikiye bölünme paradoksu) Atılan Ok ve Akhileus ile Kaplumbağa paradokslarıyla daha ayrıntılı tartışılır.

Dikotomi (İkiye Bölünme Paradoksu)

Başlangıç noktasından bitiş çizgisine önce gitmek isteyen bir koşucuyu düşünelim. Bitiş çizgisine ulaşması için önce yolun yarısına kadar koşmuş olması gerekir. Bu sorun değildir. Sürenin yarısını, yolun yarısına ulaşmak için harcayabilir ve geri kalan süreyi de bitiş çizgisine ulaşmak için kullanabilir. Ancak yolun yarısına gelmek için önce yolun ilk çeyreğini tamamlamak zorundadır. Bunu da yolun yarısı için ayırdığı zaman diliminin yarısını kullanarak başarabilir. Ancak yarışın ilk çeyreğini tamamlamadan evvel yolun sekizde birini bitirmesi gerekir, ama bunu yapabilmek için de önce yolun on altıda birini koşmalıdır. Bu durum bir sona ulaşmadan böylece sürüp gider. Ne kadar giderse gitsin tamamlaması gereken bir başka mesafe çıkacaktır. Aşılacak nihai bir mesafe olmadığı için de koşucu yarışı asla tamamlayamaz.

Bu argüman herhangi bir mesafe için de tekrarlanabilir. Belirli bir mesafeyi aşmak için koşucu önce sonsuz sayıda, sonlu bir mesafeyi aşmak zorundadır. Bunu da yapamayacağından dolayı hiç mesafe alınamaz. Dolayısıyla koşucu hareket etmemektedir. Zenon böylelikle hareketin imkansız olduğu sonucuna varır.

Atılan Ok Paradoksu

Uçuyormuş gibi görünen bir ok aslında hareketsizdir çünkü kendisine eşit olan bir boşluğu işgal eden her şeyin bu boşlukta durması gerekir. Bir okun uçuşunun her anında kendisine eşit olan bir boşluğu doldurduğunu düşünürsek, bu durumda ok devinimsizdir.

Akhileus ile Kaplumbağa

Hızlı Akhileus, yavaş hareket eden kaplumbağanın yarışa bir adım önce başlamasına izin verirse, kaplumbağayı hiçbir zaman geçemez. Neden mi? Çünkü bu durumda Akhileus, kaplumbağanın yarışa başlamış olduğu noktaya her vardığında, kaplumbağa bir adım daha ileri gitmiş olacaktır. Akhileus bu mesafeyi katettiğinde, kaplumbağa yine bir adım daha ileri gitmiş olacaktır ve bu böylece sonsuza kadar gider.

Zenon’a göre kabul etmemiz gereken bu çıkarımlarda koşucu asla yarışı tamamlayamaz, ok hareket etmez ve Akhileus da hiçbir zaman kaplumbağaya yetişemezdir. Aslında hareket diye bir şey de yoktur ona göre. Her şeyin hareket ediyor gibi göründüğü doğru olsa da Zenon’a göre bu sadece yanılsamadan ibarettir.

Filozofların çoğu, ya Zenon’un mantığının yanlış olduğunu ya öncüllerinin tümünün doğru olmadığını ya da bunların her ikisini birden ileri sürmüşlerdir. Zenon’un argümanların neresinde yanlış yaptığı ise tartışma konusu olarak kalmaya devam etmektedir.

Beyninizden çorba yaptıysak bize afiyet size geçmiş olsun dostlarım. 

Kaynak: Bu yazı kişisel ders notları ve bilgi birikiminin ürünüdür. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşmak isterseniz, tüm felsefe tarihi kitaplarından yararlanabilirsiniz. Yazının tüm hakları @feryuse’ye aittir.

12345