KBK HIVE Book Club: Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy | The Lover of Ursa Major | Sergiusz Piasecki [EN/PL]

Smell of cheap booze and tobacco smoke in the air, a revolver and a pack filled in the pocket, and somewhere behind the window, in the darkness, the merciless death is waiting for the smuggler. The May meeting of the Book Club took place in a gloomy atmosphere thanks to the rogue novel written by Sergiusz Piasecki.

The first picture is mine. The other one was kindly provided by @hallmann who is the host of the Kingdom Without Limits

Polish version below the English text!

The Lover of Ursa Major, one of the most popular books published in interwar Poland, brought the author fame and, more importantly, the freedom he dreamed about. Piasecki's life was exceptionally colourful: a veteran of the Polish-Bolshevik war, then a secret intelligence operative spying on the Soviets but also a hardened smuggler winning thousands of US dollars by running contraband through the border. After a few years of a lawless life, he ran out of luck and was arrested after committing a robbery. Initially, he was summarily sentenced to death but eventually, the punishment was changed to a longtime imprisonment in the Holy Cross prison, probably the harshest detention centre in the country. During his prison time, Sergiusz decided to record his memory as a novel. His efforts won him the admiration of many Polish literary celebrities and, thanks to their support, he received an early release and soon became a popular author.

Smuggler's blues

The protagonist of the novel, Władek Łabrowicz, does not lack intelligence and is an exceptionally sensitive man, and yet the cruel fate made him live a life of hardship. Like many soldiers demobilised after the war against Bolshevik Russia, he finds himself unable to make a good living in an impoverished country ruined by years of warfare. Following a friend's advice, he moves to Raków, a small town on the border between Poland and Soviet Belarus, to pursue a lucrative lifestyle: smuggling. Władek soon begins to feel that he finally found his place in life. He enjoys the constant danger, night excursions in the borderland, the fantastic sums of money earned at the price of deadly risk and, most importantly, the special bond between the smugglers. When he's not busy with illegal trips into the Soviet "worker's paradise", Władek spends his free time at insane drinking parties with his smuggling friends. Thanks to his innate cleverness and nerves made of steel, he keeps avoiding all kinds of danger and earns tonnes of money — usually spending it on frivolities in record time. Eventually, Władek runs out of luck and begins to face one blunder after another. Discouraged by the growing difficulties, he slowly embraces the decision to abandon his lawless life.

The Italian school of editing

After the club members sat around the discussion table, the only Italian present at the meeting proudly showed his bounty, an original Italian edition of the novel published in 1949. We began to compare the Italian translation with the original Polish version and discovered a few interesting things. Firstly, the short introduction put by the publisher on the booklet claimed that the details of Piasecki's life during World War Two were unknown until the conflict ended and he suddenly showed up in Italy to join the Polish II Corps. The discovery was quite surprising because Piasecki authored a few autobiographical novels set during the war, based on his experiences in the German-occupied Vilnius where he worked as a hitman for the Polish resistance. The probable explanation is that the Italian publishing house was not able to find information about Piasecki's life during the wartime, or just wasn't interested in doing so.

The alterations in the translated version of the novel turned out to be even more surprising. The translator changed the fictional first name of the protagonist to Sergio (something way more familiar to an average Italian reader) and completely removed his last name. The last sentence of the book is followed by a short editor's note informing that the smuggler was arrested shortly after the events described in the novel, an addition missing from the Polish editions. For a while, we pondered about possible reasons for such changes. The only conclusion was that the publisher wanted to make The Lover look even more exotic to the Italian readership for the sake of profit. Therefore, they decided to suggest that the protagonist and the author were exactly the same person, and to add a more dramatic ending. One of us summed it all up by quoting a known Italian saying about translators and traitors being the same (traddutore — traditore).

Explaining the Wild East

When the official part of the meeting finished, someone pointed out the fact that the Book Club had spent most of the time not just discussing literature but rather holding a group lecture, trying to explain to our Italian friend the historical and cultural context of the novel. Naturally, we had to rely on our knowledge without checking any online sources but, as it appears, we managed to explain the realities of the pre-war Polish-Soviet border. Firstly, we summed up the general situation of Poland at the time, a country that had recently recovered its independence and fought a desperate fight to establish its borders, not to mention that a large part of it had been devastated by the Great War. We didn't forget about the problem of various ethnic minorities, particularly complex in the eastern regions of Poland where the Poles were intertwined with Belarussians, Ukrainians, Jews, and other groups. At one moment, somebody called that part of the country "the Wild East", obviously referring to the myth of the American Wild West. Indeed, it's not that hard to see the similarities: lawless frontier, widespread criminality, harsh, sometimes even cruel common law. The stereotypical bloodthirsty Indians were replaced by gangs of Soviet infiltrators or other political extremists committing acts of terrorism.

Explaining the Wild Piasecki

The meeting wouldn't be complete if we omitted the life of the book's author. As it turned out, the same Book Clubber who proposed the Lover of Ursa Major in the monthly voting was especially knowledgeable about the biography of Piasecki — no wonder in that since he declared to be a fan of the writer. Thanks to his knowledge, he was able to share enticing details about Piasecki's life. Naturally, the ongoing discussion didn't cover his entire biography but focused on certain episodes that seemed important to better understand the novel. For example, the complex question of heritage and identity is reflected in the book. Piasecki was born the son of a Belarussian woman and a Russified Polish noble, an official in the Imperial Russian government. In the young life, he mostly spoke Russian and learned Polish as a literary language only after landing up in prison, motivated to write down his memories. The writer was baptized in the Russian Orthodox Church but converted to Roman Catholicism before the outbreak of World War 2. His story was typical for people born in multicultural border regions, such as the characters in the novel.

We and the novel

Typically for a Book Club meeting, we touched on topics not directly related to the book in question. Our expert on Piasecki's work shared a memory about his youth when he himself was engaged in smuggling, even though his adventures were far less dramatic than in the novel. Another person that he was born into an Orthodox Belarussian family living on the present Polish-Belarussian border and explained why he declared Polish nationality in the national census. Similarly, the difficult question of multilayered identities was raised by me, the unworthy scribe writing this post. I managed to shock another Book Clubber by declaring that I don't feel like a European and prefer another label, such as Eurasian.

Finally, the Club ran out of topics and it was time to sum up the entire talk. The Club agreed that The Lover of Ursa Major is worth recommending to every lover of solid literature. The novel deserves recognition because it presents a fascinating world and the characters living in it, but also because it depicts a reality that no longer exists. That barely civilised borderland is dead — it was almost completely destroyed by the apocalypse of the Second World War, mass deportations and genocide, and finally by post-war border changes and Soviet social engineering, often carried out using brutal methods. What remains are Piasecki's works, thanks to which the smugglers of Raków and its surroundings, whoever they really were, have in a way become immortal.

PO POLSKU

Opary samogonu i dymu z machorki, w kieszeni rewolwer i paczuszka z białym proszkiem, a gdzieś tam, w ciemności, czeka nędzna śmierć przemytnika. O tak ponurych rzeczach rozmawiali klubowicze podczas majowego spotkania wokół awanturniczej powieści Sergiusza Piaseckiego.

Pierwsze zdjęcie moje. Drugie życzliwie udostępnił @hallmann, czyli gospodarz Królestwa Bez Kresu.

Mowa o Kochanku Wielkiej Niedźwiedzicy, jednej z najpopularniejszych książek w przedwojennej Polsce, która przyniosła autorowi nie tylko rozgłos, ale przede wszystkim upragnioną wolność. Piasecki był bowiem postacią o wyjątkowo bogatym i kolorowym życiorysie: weteran wojny polsko-bolszewickiej, agent wywiadu szpiegujący wrażych Sowietów, ale i zatwardziały przemytnik zarabiający tysiące dolarów na przerzucaniu kontrabandy przez kordon. Po kilku latach życia poza prawem doigrał się swego i został schwytany po dokonaniu napadu rabunkowego. Początkowo skazano go na śmierć w trybie doraźnym, później wyrok zamieniono na długoletnią odsiadkę w więzieniu na górze Święty Krzyż, w którym panowały wyjątkowo surowe warunki. Już jako więzień Sergiusz postanowił spisać swoje doświadczenia w formie powieściowej. Jego wysiłki dostrzegły tuzy ówczesnej polskiej literatury, dzięki czemu został przedwcześnie zwolniony i zyskał status pisarskiego celebrity.

Szmuglerska dola

Główny bohater powieści, Władek Łabrowicz, jest człowiekiem wcale inteligentnym i obdarzonym nadzwyczajną wrażliwością, ale obojętny los zgotował mu żywot wyjątkowo ciężki. Jak wielu żołnierzy zdemobilizowanych po wojnie z bolszewicką Rosją, nie potrafi sobie ułożyć życia w zrujnowanym, ogarniętym nędzą kraju. Za radą znajomego przybywa do Rakowa, miasteczka leżącego na granicy między Polską a sowiecką Białorusią, i zabiera się za działalność wysoce lukratywną, czyli przemyt. Szybko zaczyna odczuwać, że wreszcie znalazł swoje miejsce na ziemi. Pociąga go niebezpieczne życie, nocne wycieczki po pogranicznych bezdrożach, oszałamiające zarobki za cenę wielkiego ryzyka, a w końcu także wyjątkowe więzi, jakie wiążą ze sobą przemytników. Czas spędza więc na nielegalnych wypadach do ojczyzny robotników i chłopów, gdzie przede wszystkim sprzedaje legalną w Polsce kokainę, a przerwy między jedną robotą a drugą wypełniają mu głównie szaleńcze pijatyki z zaprzyjaźnionymi szmuglerami. Władek wydaje się wręcz urodzony do roli przemytnika kontrabandy. Dzięki wrodzonemu sprytowi i stalowym nerwom raz po raz uchodzi cało z poważnych opałów i zarabia pokaźne jak na tamte czasy pieniądze — które zresztą zwykle przepuszcza w mgnieniu oka. W końcu jednak szczęście powoli zaczyna go opuszczać, przydarzają mu się coraz groźniejsze wpadki i zaczyna powoli dojrzewać do decyzji o porzuceniu życia poza prawem.

Włoskie wariacje, czyli co wydawca miał na myśli?

Kiedy już klubowicze wygodnie rozsiedli się wokół dyskusyjnego stołu, jedyny obecny na sali Włoch pochwalił się swoją zdobyczą, czyli włoskojęzycznym wydaniem powieści z 1949 roku. Zaczęło się zatem porównywanie włoskiej wersji z polskim pierwowzorem, podczas którego dyskutanci natknęli się na kilka ciekawych szczegółów. Na przykład w krótkim wstępie umieszczonym na okładce wydawca stwierdził, że losy Piaseckiego od początku wojny są w zasadzie nieznane aż do momentu, kiedy już po zakończeniu konfliktu pojawił się we Włoszech i wstąpił do polskiego II Korpusu. Zaskoczenie było niemałe, bo pisarz opublikował przecież kilka powieści traktujących o jego życiu w trakcie okupacji, którą spędził na Wileńszczyźnie jako człowiek wykonujący brudną robotę dla Armii Krajowej. Wyjaśnienie tego niedopowiedzenia jest prawdopodobnie takie, że włoskie wydawnictwo nie miało jak zdobyć informacji o okupacyjnych perypetiach Piaseckiego, albo też nie miało na to czasu ani ochoty.

Jeszcze bardziej interesujące okazały się zmiany w samej powieści. Tłumacz zmienił fikcyjne imię bohatera na swojskiego Sergio, zaś nazwisko z tekstu w ogóle usunął. Tuż po ostatnim zdaniu w książce pojawiła się zaś krótka wzmianka mówiąca o tym, że przemytnik został aresztowany tuż po zakończeniu akcji powieści, której brakuje w posiadanych przez nas polskich wydaniach.Przez krótką chwilę dociekaliśmy przyczyn tych zmian i stanęło na tym, że wydawca wiedziony chęcią zysku chciał uczynić Kochanka pozycją jeszcze bardziej egzotyczną, sugerując, że główną postacią jest sam autor i dopisując dramatyczne zakończenie. Ktoś skwitował to wszystko kwaśno, cytując znane włoskie powiedzenie o tłumaczu, który zawsze jest zdrajcą (traddutore — traditore).

O dzikim wschodzie

Już po zakończeniu rozmowy ktoś zauważył z pewnym zdziwieniem, że większość czasu spędziliśmy nie na dyskusji literackiej, ale bardziej prowadząc zbiorowy wykład, starając się objaśnić włoskiemu współdyskutantowi zawiły kontekst historyczny i kulturowy powieści. Robiliśmy to opierając się oczywiście o własną wiedzę i bez posiłkowania się internetem, ale udało się przekazać dosyć dużo wiadomości na temat realiów polsko-sowieckiego pogranicza. Opowiedaliśmy więc o ogólnej sytuacji kraju, który niedawno odzyskał niepodległość i przebył mordercze boje o swoje nowe granice, a wcześniej został spustoszony zawieruchą Wielkiej Wojny. Nie zabrakło też wzmianki o sytuacji narodowościowej, szczególnie skomplikowanej we wschodniej części Rzeczpospolitej, gdzie Polacy przeplatali się z Białorusinami, Ukraińcami, Żydami i innymi grupami etnicznymi. W pewnym momencie ktoś z dużą dozą racji nazwał rejony, w których toczy się akcja powieści, Dzikim Wschodem, co było oczywiście odniesieniem do mitu amerykańskiego Dzikiego Zachodu. Rzeczywiście, nietrudno zobaczyć podobieństwa: dzikie pogranicze, powszechna przestępczość, surowe, a nawet okrutne niepisane prawa rządzące społecznością. W roli krwiożerczych czerwonoskórych występują choćby bandy sowieckich dywersantów czy politycznych ekstremistów dopuszczających się do aktów terroru.

O dzikim Piaseckim

Na spotkaniu nie zabrakło też rozmowy o samym Piaseckim i jego życiorysie. Szczególną wiedzą wykazał się tutaj ten sam klubowicz, który zgłosił Kochanka w głosowaniu przed majowym spotkaniem. Okazał się prawdziwym miłośnikiem twórczości Piaseckiego i podzielił się z resztą intrygującymi szczegółami z życia autora. Nie omówiliśmy oczywiście całego życia pisarza, ale skupiliśmy się na pewnych epizodach, który wydawały się ważne dla lepszego zrozumienia powieści. Dla przykładu, swoje odbicie w książce znajduje skomplikowana kwestia pochodzenia i tożsamości. Urodził się jako syn Białorusinki i zruszczonego Polaka, carskiego urzędnika. W młodości na codzień posługiwał się językiem rosyjskim, a literackiej polszczyzny wyuczył się dopiero w więzieniu, zresztą właśnie w celu spisania własnych wspomnień. Był ochrzczony w cerkwi prawosławnej, ale jeszcze przed wybuchem wojny przyjął rzymski katolicyzm. Słowem, typowy syn pogranicza, jak i bohaterowie Kochanka.

Jak to się zwykle zdarza na Book Clubie, rozmowa zeszła też na tematy luźniej związane z samą książką. Nasz miłośnik prozy Piaseckiego podzielił się anegdotą z lat młodości, kiedy sam zajmował się szmuglerskim fachem, chociaż w sposób o wiele mniej spektakularny od działalności bohatera Kochanka. Inny dyskutant zdradził, że sam pochodzi z prawosławnej, białoruskiej rodziny mieszkającej na współczesnej granicy Polski z Białorusią i wyjaśnił, dlaczego w spisie powszechnym wpisał wyłącznie polską narodowość. Skomplikowaną kwestię wielopiętrowych tożsamości poruszył też nędzny skryba piszący ten tekst, który zaszokował innego klubowicza stwierdzeniem, że nie poczuwa się do kategorii Europejczyka i wolałby jakąś inną etykietę, coś w rodzaju Eurazjaty.

Kiedy już wyczerpały się wszystkie tematy i wątki, doszło oczywiście do podsumowania. Klubowicze zgodzili się z tym, że Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy jest godny polecenia każdemu miłośnikowi solidnej literatury. Powieść zasługuje na to dzięki fascynującemu światowi przedstawionemu i żyjącym w nim postaciom, ale również dlatego, że przedstawia rzeczywistość, która już nie istnieje. Tamto ledwie ucywilizowane pogranicze już nie istnieje — prawie do szczętu zniszczyła je pożoga drugiej wojny światowej, masowe wysiedlenia i ludobójstwo, wreszcie powojenna zmiana granicy i sowiecka inżynieria społeczna, przeprowadzona często brutalnymi metodami. Pozostały dzieła Piaseckiego, dzięki którym przemytnicy z Rakowa i okolic, jacy by naprawdę nie byli, stali się w pewny sposób nieśmiertelni.